ZUID-SPANJE - het land van de IBERISCHE LYNX

De zeldzaamste kat ter wereld, grote roofvogels, watervogels.

Wat heeft de Sierra Morena bij Córdoba dat juist hier de zeldzaamste katachtige ter wereld leeft? De rust die de omgeving uitstraalt, de warme Mediterrane vegetatie en de lage heuvelruggen geven het gebied een indrukwekkend karakter. Eerst bezoeken we vogelrijke plassen van La Mancha, voor we onze zoektocht naar de mythische Iberische lynx (Lynx pardina) in het vogel- en zoogdierrijke Andalusië starten.

Sierra de Anjújar

De Sierra de Andújar, het middendeel van de Sierra Morena is behoorlijk ongerept gebleven en herbergt ´s werelds enige levensvatbare populatie van de Iberische Lynx. Eens bewoonde deze katachtige bijna het hele Iberische schiereiland, nu is de stand ongeveer 300 dieren die verspreid in Zuid Spanje leven.   Bij de afname speelde biotoopvernietiging, jacht en verlies van de konijnenstand een hoofdrol. Nu werken de grootgrond eigenaren mee aan de bescherming, de jacht is ingeperkt en er worden zowel konijnen als lynxen uitgezet. Ook Spaanse Keizerarend (zeldzaamste roofvogel ter wereld), Steenarend en Havikarend profiteren en zijn hier makkelijker te zien dan in Extremadura. Andere (winter)vogels zijn Vale – en Monniksgier, Hop, Rode Patrijs, Blauwe Rotslijster, Zwarte Tapuit, Provencaalse Grasmus, Grijze Gors en Blauwe Ekster. Kaspische waterschildpad en ook hagedissen kunnen de hele winter actief zijn. Er is veel groot wild in deze sierra: Edelhert, Damhert, Ree, Moeflon, Iberische Steenbok, Wild Zwijn en ook Otter en Mangoeste, de laatste is overgekomen uit Afrika.

De Iberische Lynx is het meest actief in de winterperiode. Vanaf begin maart wordt de kans snel kleiner om lynxen te zien omdat de wijfjes dan jongen hebben.

La Mancha

Eenmaal aangekomen in het land van Don Quichote onder Madrid is de reiziger volledig ondergedompeld in het echte Spanje. Hij ziet wijngaarden tot de horizon, oeroude dorpen, heuvelruggen met molens, olijvengaarden en met steeneiken begroeide sierras.  

Het natte deel van la Mancha, herbergt kleine maar vogelrijke meertjes. Hier zijn twee van de zeldzaamste eenden van Europa standvogel:   Witkop- en Marmereend. Daarnaast arriveren er watervogels uit het noorden, inclusief steltlopers. We kunnen ook groepen flamingo´s, krooneenden, zilverreigers en grielen verwachten. In de velden verblijven groepen overwinterende Grote – en Kleine Trap alsmede Wit- en Zwartbuikzandhoender. En voor de liefhebbers van specialiteiten, de Iberische Haas is buiten het schiereiland nergens te vinden.

Reisprogramma:

Dag 1. Aankomst (ophalen vliegveld Madrid).

Vervoer naar La Mancha, een bezoek aan karakteristieke “Don Quichote” molens. Twee overnachtingen bij Alcazar de San Juan.

Dag 2. Pedro Muñoz

We speuren zoet - en zoutwatermeren af die verlaten in de velden dichtbij het dorpje Pedro Muñoz liggen; de meeste hebben een beschermde status.

Dag 3. Daimiel en Andújar

In de ochtend bezoeken we het kleinste Nationale Park van Spanje. Loopbruggen leiden langs riet en over de ondiepe plassen. Vervolgens gaan we door het enorme open gebied van la Mancha met zijn wijn- en graanvelden verder naar het zuiden tot we in de steeneikbossen van de Sierra Morena komen. Vier overnachtingen bij Andújar.

Dag 4-6. Sierra de Andújar

Dit beschermde natuurgebied is het belangrijkste toevluchtsoord voor de Iberische Lynx. Een kleine populatie overleeft in het Nationale Park Doñana , en ook op andere plaatsen in Andalusië zijn individuen te vinden, maar de Sierra de Andújar is zonder twijfel de beste plek om te zoeken naar deze zeer bedreigde soort. Het spotten van andere grote zoogdieren en grote roofvogels behoort ook tot ons doel. In de Sierra bezoeken we diverse observatiepunten, waar we 1-2 uur blijven om de omgeving af te speuren. We maken korte wandelingen in het indrukwekkende landschap van de Encinarejo en Jándula valleien en bij de hoogste top, 1200 m, de Virgen de la Cabeza.

Dag 7. Retour vliegveld Madrid.

Afhankelijk van de terugvlucht, is het mogelijk om onderweg nog te vogelen.

Sierra de Andújar (Foto: KW).

Andújar - het land van de Iberische lynx (Foto: KW)

Edelhert sussen steeneiken (Foto: KW).

Iberische Steenbok (Foto: KW).

Praktische informatie reis:

Iberische Lynx, Zuid-Spanje

Aankomt/vertrek: vliegveld Madrid, aankomst en vertrek rond het middaguur (plm. 12.00 - 13.00 uur) tenzij anders afgesproken. Aanbevolen Vliegmaatschappij: Iberia, KLM, Vueling.
Inclusief: verblijf obv volpension (ontbijt, lunchpakket, avondeten), alle vervoer ter plaatse, alle excursies, Nederlandse reisleiding, alle entreegelden. Exclusief: heen- en terugreis Spanje, reisverzekering, fooien, souvenirs, eigen consumpties.
Vervoer in Spanje: 9-persoons busje.
Zwaarte: lichte wandelingen (max. enkele kilometers).
Aantal deelnemers: tenminste 3 personen, maximaal 10 personen.
Accommodatie: familiehotels met douche/toilet op de kamer .
Klimaat: variabel, reken op alle weertypes (warme kleding!), 10– 20 ºC..
Extra informatie: op aanvraag.
Opgaveformulier:

Vogelkuikhut in La Mancha (Foto: KW).

Witkopeend man (Foto: Jan Kammeijer).

Route: zie kaart.

Zoeken naar de Iberische lynx (Foto: KW)

Iberische Lynx, dieren die zijn uitgezet bij het reïntroductieproyect dragen een zender (Foto: Jan Kammeijer).

Iberische Lynx (Foto: Daan Vrauwdeunt).

Sierra de Andújar (Foto: KW).

La Mancha wetland in de winter (Foto: KW).

Kraanvogels op weg naar de slaapplaats (Foto: KW).

Rode Wouw (Foto: Manolo Grasa).

Vale gier (Foto: KW).

Molens in la Mancha (Foto: KW).

Parque Nacional Daimiel (Foto: KW).

Reisverslagen

Over de Iberische Lynx (Lynx pardina)

De Iberische Lynx, die voorheen Pardellynx werd genoemd, staat op de rand van de afgrond. Hij leeft nog uitsluitend in Zuid-Spanje en mede dankzij een intensief reïntroductie programma is de (wereld)populatie in het wild ongeveer 300 dieren. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Onderstaand artikel uit 2001 (toen waren er nog 400 dieren) beschrijft de levenswijze van de Iberische Lynx en de bedreigingen waaraan hij is bloot gesteld.

Spaanse Pardellynx op de rand van de afgrond

Door : Kees Woutersen (Aragon Natuurreizen)

Artikel gepubliceerd in het tijdschrift Zoogdier jaargang 12 (4), november 2001  

De Pardellynx komt de eer toe een van de bekendste zoogdieren van Europa te zijn. Zijn beperkte verspreidingsgebied, Spanje en Portugal, en zijn geheimzinnige, nachtelijke levenswijze hebben evenals zijn zeldzaamheid hierbij een rol gespeeld. De aantallen gaan gestaag achteruit: nu zijn er nog slechts 400 individuen over. Zal de pardellynx kunnen overleven?

Habitat

Lang is gedacht dat de pardellynx (Lynx pardina) een ondersoort zou zijn van de lynx ( Lynx lynx ) die in Midden- en Noord-Europa en Azië voorkomt. De pardellynx is niet alleen iets kleiner, hij is ook duidelijker gevlekt dan de lynx en heeft hij grotere 'bakkebaarden'. DNA onderzoek heeft aangetoond dat er verschillende evoluionaire lijnen zijn gevolgd. De pardellynx leeft op het Iberische Schiereiland in dicht struikgewas, in ondoordringbare Mediterrane struiken ('maquis'), in steeneikbossen met dichte ondergroei en dan het liefst afgewisseld met braakliggend terrein en stukken met een iets minder dichte bodemvegatatie waar de dichtheid aan konijnen, zijn stapelvoedsel, hoger is. Tegenwoordig woont de pardellynx teruggedrongen in berggebieden, in lage siërra's tussen de 400 en 1.300 meter hoogte. De enige uitzondering hierop is Doñana, waar een belangrijke populatie in moerassen op zeeniveau leeft. Doñana is al heel lang het gebied waar deze soort het makkelijkst gezien kan worden. Belangrijke factoren voor de overleving van de lynx zijn de beschikbaarheid van grote oppervlakte natuurlijk terrein en zo min mogelijk menselijke aanwezigheid.

Levenswijze

De pardellynx is sterk territoriaal en bewoont gebieden tussen de 16 en 5,3 km2. Als gevolg daarvan, leggen ze dagelijks forse afstanden af op zoek naar prooi, soms meer dan 10 km. Het territorium wordt ook daadwerkelijk verdedigd. Urine en excrementen zorgen voor afbakening maar als het moet wordt er gevochten, en wel zo hevig dat er daadwerkelijk doden vallen. De enige manier voor de mannetjes om een territorium te krijgen is het veroveren van een al bestaande plek, vrouwtjes erven soms een territorium van hun moeder.

Binnen het territorium wordt gejaagd, en dan vooral op konijnen dat altijd 80-90% van het voedsel uitmaakt. Als de konijnenstand op een minimum is wordt er meer naar andere prooien gezocht, in Doñana (jonge) herten en grauwe ganzen en in andere gebieden vooral rode patrijzen. Vanuit de dekking wordt de prooi verrast en besprongen, als het in een keer niet lukt wordt de prooi niet achtervolgt. Natuurbeschermers hebben in publiciteitscampagnes ook het feit benadrukt dat de pardellynx andere roofdieren in zijn territorium aanvalt. Door zijn toedoen blijft de stand van vossen en wezels laag en is er van deze soorten veel minder predatiedruk op konijnen en rode patrijzen. Waarom dat belangrijk is? Het aantal jagers in Spanje is groot, en zij zien liever geen concurrenten. Een pardellynx die roofdieren onder de duim houdt is heel wat anders dan een rover die jachtwild opeet.

Dat het konijn van vitaal belang is voor de pardellynx blijkt onder andere uit het voortplantingssucces. Dit is direct verbonden aan de dichtheid aan konijnen. Jaren met weinig konijnen resulteren in minder of zelfs helemaal geen jongen. Dat is vastgesteld in Doñana, waar in droge jaren de konijnenstand tot een minimum daalt. Biologen denken zelfs dat de pardellynx gelijk is geëvolueerd met het konijn: zijn dagelijkse voedselbehoefte is precies het gewicht van één konijn en zelfs zijn dagelijks activiteitspatroon gaat gelijk op met dat van de konijnen.

Achteruitgang

Er is in vorige eeuwen weinig aandacht aan de pardellynx besteed, waarschijnlijk ook omdat hij zo algemeen was. Hij kwam voor in heel Spanje en Portugal, in het noorden tot in de Pyreneeën. In zijn standaardwerk over zoogdieren schrijft Cabrera in 1914 dat de pardellynx voorkomt in "De hele Península, in terreinen en gebieden die ver van de grote bevolkingscentra liggen. In het noorden en westen lijkt hij uitgestorven te zijn, of in ieder geval is hij er heel zeldzaam, terwijl hij in het centrum en oosten nog algemeen is". Cabrera heeft ook een prachtige tekening van deze katachtige vervaardigd, zie de reproductie hiervan. In de tijd van Cabrera behoorde de pardellynx tot de schadelijke dieren, waarop vrij gejaagd kon worden en waarvan de noodzaak tot vervolging voor iedereen vaststond. Jacht, inclusief georganiseerde drijfjachten, klemmen en strikken zorgden voor een gestage achteruitgang waarbij het leefgebied steeds verder inkromp.

  Na 1950 werden habitatvernietiging en het ineenstorten van de konijnenpopulatie door mixamatose de belangrijkste oorzaken van het verdwijnen van pardellynxen en het verbrokkelen van zijn verspreidingsgebied. De snelle economische ontwikkeling ging gepaard met het aanleggen van wegen, spoorlijnen, stuwmeren en het planten van onafzienbare oppervlaktes eucalyptus- en dennenbossen. In de jaren 1970 werd de noodklok geluid: de pardellynx was definitief uit het noorden en westen verdwenen, populaties waren van elkaar gescheiden en herstel leek moeilijk, maar niet onmogelijk.

Bescherming

Een beschermingsplan voor de endemische pardellynx staat nu al 20 jaar bovenaan de prioriteitenlijst van de Spaanse natuurbeschermers. Hij is nog te vinden in de zuidelijke helft van Spanje, met de grootste aantallen in de Sierra Morena en de Montes de Toledo. Kleinere populaties zijn onder meer te vinden in Extremadura en Doñana. In 1988 was het verspreidingsareaal al enorm verbrokkeld maar er waren nog 1.100 dieren in leven. In 1996 is een grootschalig project gestart, vooral gefinancierd met Europees geld uit Life-fondsen maar in 1998 waren er nog slechts 600 dieren over. Inmiddels is de pardellynx bovenaan de lijst van meest bedreigde katachtige ter wereld terechtgekomen. Wat moet er gebeuren om deze zeldzame kat te behouden? Dat nu, is welbekend: herstel en conserveren van zijn habitat, stoppen van de fragmentatie van zijn leefgebieden en tussen bestaande gebieden ecologische verbindingszones aanleggen, niet natuurlijke mortaliteit stoppen (stropen) en het vergroten van konijnenpopulaties. Nieuwe plannen en nieuwe fondsen zijn recent beschikbaar gekomen om de teloorgang van de pardellynx te stoppen. Echter, tot nu toe heeft geen beschermingsplan de achteruitgang gestopt. Hoge snelheidstreinen, snelwegen, intensivering van de landbouw, nieuwe woonwijken en een toenemend toerisme, wie kan dat tegenhouden? De slogan van de nieuwe campagne is: "we raken al onze lynxen kwijt". De 400 overgebleven pardellynxen staan op de rand van de afgrond.

Observatiepunt voor de Iberische lynx (Foto: KW).

Observatiepunt voor de otter, die tegen de avond tevoorschijn komt (Foto: KW).

De tekening van Angel Cabrera uit 1914.

Iberische Lynx in gevangenschap (Foto: Carlos Sanz).

El Gato Clavo, tijdschrift van het beschermingsproyect.

Soortenlijst

Z-Spanje & het land van de Iberische Lynx

07 t/m 13 februari 2015 (96 soorten)

Geoorde fuut X

Dodaars X

Aalschelver X

Koereiger X

Blauwe reiger X

Ooievaar X

Flamingo X

Bergeend X

Wilde eend X X

Krakeend X X

Slobeend X X

Wintertaling X

Smient X

Witkopeend X

Krooneend X

Tafeleend X

Grauwe gans X -

Rode wouw X

Sperwer - X

Monniksgier X

Vale gier X

Bruine kiekendief X

Blauwe kiekendief X

Buizerd X

Steenarend X

Spaanse keizerarend X

Torenvalk X

Rode patrijs X

Waterhoen X

Meerkoet X

Purperkoet X     

Kraanvogel X

Grote trap X    

Kievit X  

Oeverloper X      

Kokmeeuw X

Kleine mantelmeeuw X

Witbuikzandhoen X

Houtduif X

Turkse tortel X

Kuifkoekoek X

Steenuil X    

Hop X

Groene specht X

Grote bonte specht X

Veldleeuwerik X

Boomleeuwerik X  

Kuifleeuwerik X       

Teklaleeuwerik X  

Rotszwaluw X

Boerenzwaluw X        

Huiszwaluw X        

Graspieper X

Waterpieper X

Witte kwikstaart X

Grote gele kwikstaart X

Winterkoning X

Heggemus X -       

Roodborst X

Zwarte roodstaart X

Roodborsttapuit X

Zwarte tapuit X

Blauwe rotslijster X

Merel X

Zanglijster X

Grote lijster X

Cetti's zanger X

Provencaalse grasmus X

Zwartkop X

Kleine zwartkop X

Tjiftjaf X

Baarmannetje X

Pimpelmees X

Koolmees X

Staartmees X

Boomklever X             

Boomkruiper X      

Iberische klapekster X        

Zwarte spreeuw X

Gaai X

Ekster        

Blauwe ekster X

Alpenkraai X   

Kauw X

Raaf               

Zwarte kraai X

Huismus           

Vink X

Appelvink X

Europese kanarie X

Groenling X

Putter X             

Kneu X X                 

Cirlgors X-           

Rietgors X

Grauwe gors X

X = gezien/gehoord

† = dood gevonden

S = sporen/keutels/holen

D = vleermuis-detector

Zoogdieren:

Wild zwijn S

Edelhert X X

Damhert X

Moeflon X

Konijn X

Iberische haas X

Reptielen & amfibiën:

Iberische vroedmeesterpad X

Algerijnse zandloper X

Spaanse muurhagedis X

Vlinders :

Klein koolwitje X

Kleine vos X

Kleine vuurvlinder X

Oranje luzernevlinder X

Soortenlijst